بررسی تقابل‌های اجتماعی در برخی اشعار حافظ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات فارسی ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی ، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد تهران مرکزی

4/jshd.2019.99698

چکیده

ادبیات نیز مانند هر پدیده­ای برای طراوت، شادابی و کارآیی باید با دانش‌های روز بررسی و تجزیه و تحلیل شود که یکی از آنها موضوع تطبیقی آثار ادبی با دیگر علوم است. در روانشناسی و جامعه‌شناسی مبحثی تحت عنوان تقابل‌های اجتماعی و تحلیل رفتار متقابل است که نسبت به گذشتگان می‌توان در آثارشان این موضوعات را بررسی کرد و «لوئیس آلفرد کوزر» در کتاب خود «نظریۀ تقابل اجتماعی» رفتار و کردار انسان‌ها و گروه‌ها و احزاب را در شانزده نظریه بررسی کرده است. «ون جونز» و «یان استوارت» در اثر خودشان «تحلیل رفتار متقابل» این موضوع را تجزیه و تحلیل نموده‌اند. در این مقاله برخی غزلیات حافظ، با توجه به مسئلۀ تقابل رفتارهای اجتماعی و رفتار متقابل، از نظر درون­مایه و محتوا و مضمون آنها تجزیه و تحلیل شده‌اند و بویژه با در نظر گرفتن شانزده نظریۀ «کوزر» از جامعه­شناسان بزرگ معاصر، در پی آن هستیم که تا حدودی رفتارهای متقابل حافظ را در لایه‌های درونی غزلیات او نمایان سازیم؛ هر چند به طور کلی و عام غزلیات مذکور بیشتر به رفتارهای متقابل عاشق و معشوق یا مرید و مراد و محب و محبوب ختم می‌شود، اما امروزه این کلی‌گویی از نظر نقد ادبی چندان مقبول نیست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A study on social conflicts in several Hafez’s poems

نویسنده [English]

  • Ahmad Khiali Khatibi
Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Islamic Azad University, Central Tehran Branch
چکیده [English]

Similar to any phenomenon, literature should be studied and analyzed in order to be alive and efficient. One of these studies is the comparative study of the literary works with other sciences. There is an issue called social conflicts and behavior analysis in psychology and sociology which investigates the works of our ancestors. In his book “Functions of Social Conflict”, Lewis Alfred Coser has studied the human behavior, groups and parties in sixteen theories. “Van Jones” and “Ian Stewart” have analyzed this issue in their book “Analyzing Conflict Behavior”. In this study we have investigated several of Hafez’s lyric poems in relation with social and conflict behaviors in terms of subject matter and content. We attempt to partially reveal Hafez’s conflict behaviors in internal layers of his lyric poems regarding Coser’s sixteen theories as a grand contemporary sociologist; Although, generally the aforementioned lyric poems are mostly related to conflict behaviors of lover and beloved or disciple and apostle, nowadays such generalizations are not totally accepted.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hafez
  • lyric poems
  • sociology
  • behaviors
  • conflicts
  • Coser
پارسانسب، محمد، (1392)، جامعه شناسی ادبیات، چاپ سوم، تهران: سمت.
2- پور نامداریان، تقی، (1382)، گمشدۀ لب دریا، چاپ اول، تهران: سخن.
3- جاوید، هاشم، (1375)، حافظ جاوید، چاپ اول، تهران: نشر فرزان روز.
4- جونز، ون؛ استوارت، یان، (1393)، تحلیل رفتار متقابل، ترجمۀ بهمنی دادگستر، چاپ اول، تهران: نشر دایره.
5- حافظ، خواجه شمس الدین محمد، (1390)، دیوان اشعار، تصحیح دکتر علی اصغر حلبی، چاپ اول، تهران: زوار.
6- خیالی‌خطیبی، احمد، (1397)، ماهیت ادبیات و واقع گرایی آن در جامعه، چاپ اول، تهران: ایجاز.
7- زرین‌کوب، عبدالحسین، (1369)، نقد ادبی، ج2 ، چاپ چهارم، تهران: امیر کبیر.
8- دشتی‌، علی، (2537)، نقشی از حافظ، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر.
9- شمیسا، سیروس، (1388)، یادداشت‌های حافظ، چاپ اول، تهران: نشر علم .
10- کوزر، لوئیس آلفرد، (1384)، نظریۀ تقابل‌های اجتماعی، ترجمۀ دکتر عبدالرضا نواح، چاپ اول، اهواز: نشر رسش.
11- مرتضویی، منوچهر، (1370)، مکتب حافظ، چاپ سوم، تبریز: ستوده.
12- ولک، رنه و دیگران، (1382)، نظریۀ ادبیات، ترجمۀ ضیا موحد و دیگران، چاپ دوم، تهران: علمی فرهنگی.