صور بلاغی در رباعیات سبک خراسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی و مدرس مدعو دانشگاه فرهنگیان، ارومیّه، ایران.

چکیده

قالب رباعی یکی از رایج­ترین قالب­های شعر فارسی در قرن چهارم و پنجم است؛ اما به نسبت شعر سبک­ عراقی، تعداد رباعی شاعران سبک خراسانی بسیار کمتر است و تعدادی از شاعران همچون منوچهری کمتر به آن پرداخته­اند. هدف اصلی این مقاله بررسی رایج­ترین صور بلاغی به‌کاررفته در رباعیات سبک خراسانی است و بررسی این مطلب که رباعی خصی از خیام و عطار به بعد در شعر فارسی رواج نیافته است؛ بلکه کاربرد این نوع رباعی از آغاز شعر فارسی مورد توجه شاعران بوده است. روش تحلیل به‌صورت کمی و از نوع توصیفی است. نتیجۀ پژوهش نشان داد که ازرقی هروی، فرخی، عنصری و ... نیز مانند قطران، در توصیف به معشوق توجه داشته‌اند، اساسی­ترین عنصر بلاغی به‌کاررفته در رباعیات سبک خراسانی از نوع استعاره و تشبیه است، معزی نیشابوری، قطران تبریزی، ازرقی هروی و عنصری از‌جمله شاعرانی هستند که تشبیه و استعاره در دیوان آن­ها به‌وضوح مشاهده می‌شود. شاعران این دوره ممدوحان و اعضای بدن آن­ها را به عناصر طبیعت تشبیه می­کرده­اند که این نشان‌دهندۀ توجه خاص آن­ها به محیط اطرافشان بوده است. بیشترین تلاش ازرقی در آوردن تشبیهات تخیلی و اغراق در تشبیه است؛ بنابراین شاعران دورۀ سامانی و نیمۀ اول قرن پنجم تلاش می‌کردند تا در برابر هر پدیدۀ حسی و طبیعی، تصویری عینی و مشابه آن را بیاورند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Rhetorical forms in Khorasani style quatrains

نویسنده [English]

  • hassan ebrahimzad
Graduate of Persian Language and Literature and Visiting Lecturer at Farhangian University, Urmia, Iran.
چکیده [English]

      The quatrain form is one of the most common forms of Persian poetry in the fourth and fifth centuries. However, compared to Iraqi style poetry, the number of quatrains of Khorasani style poets is much less and some poets such as Manouchehri have paid less attention to it. The main purpose of this article is to study the most common rhetorical forms used in Khorasani style quatrains and to study the fact that after Khayyam and Attar no Khasi quatrain has been used in Persian poetry Rather, the use of this type of quatrain has been considered by poets since the beginning of Persian poetry. The method of analysis is quantitative and descriptive. The result of the research showed that Azraghi Heravi, Farrokhi, Ansari, etc., like Qatran, paid attention to the beloved in description. The most basic rhetorical element used in Khorasani style quatrains is metaphor and simile. Moezi Neyshabouri, Qatran Tabrizi, Azraghi Heravi, and Ansari are the poets whose metaphor and simile can be clearly seen in their Divans. The poets of this period had compared the praisers and their parts of body to the elements of nature, which indicates that they paid special attention to their surroundings. The greatest effort of Azraghi is made to make imaginary similes and exaggerate the similes; thus, the poets of the Samanid period and the first half of the fifth century tried to bring an objective and similar image to every sensory and natural phenomenon.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khorasani style
  • quatrain
  • simile
  • metaphor
  1. کتاب‌شناسی

    کتاب‌ها

    1. ازرقی هروی، ابوبکر بن اسمعیل (۱۳۳۶)، دیوان ازرقی هروی، با تصحیح و مقابله و مقدمه سعید نفیسی، تهران: زوار.
    2. امیر معزّی نیشابوری، محمد بن عبدالملک (۱۳۸۵)، کلیات دیوان امیر معزّی نیشابوری، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا قنبری، تهران: زوار.
    3. چنگیزیان، فاضل (۱۳۸۵)، زندگی‌نامۀ مشهورترین شاعران ایران، انتشارات سرچشمه.
    4. دبیرسیاقی، محمد (۱۳۷۱)، دیوان حکیم فرخی سیستانی، تهران، انتشارات زوّار.
    5. دقیقی طوسی (۱۳۷۳)، دیوان دقیقی طوسی، به اهتمام محمدجواد شریعت، تهران: اساطیر.
    6. شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳۸۷)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
    7. شمیسا، سیروس (1387)، سیر رباعی، تهران: فردوس.
    8. ...........، ................ (۱۳۶۳)، سیر رباعی در شعر فارسی (به‌ضمیمۀ اجمالی در باب فهلوی)، تهران: آشتیانی.
    9. ...........، ................ (۱۳۸۲)، سبک‌شناسی شعر، چاپ نهم، تهران: فردوس.
    10. صفا، ذبیح‌الله (۱۳۶۳)، حماسه‌سرایی در ایران، تهران: قدس.
    11. ......، ............. (۱۳۳۲)، تاریخ ادبیات ایران، تهران: انتشارات سینا.
    12. عسجدی مروزی، عبدالعزیز بن منصور (۱۳۳۴)، دیوان استاد عسجدی مروزی، به تصحیح و تحشیۀ شهاب طاهری، تهران: طهوری.
    13. عنصری، ابوالقاسم حسن بن احمد (۱۳۴۱)، دیوان ابوالقاسم حسن بن احمد عنصری، به اهتمام دکتر یحیی قریب، تهران: ابن‌سینا.
    14. فتوحی رود معجنی، محمود (۱۳۸۶)، بلاغت تصویر، تهران: سخن.
    15. فرخی سیستانی (۱۳۷۱)، دیوان حکیم فرخی سیستانی، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.
    16. فروزانفر، بدیع‌الزمان (۱۳۵۸)، سخن و سخنوران، تهران: خوارزمی.
    17. قطران تبریزی، ابومنصور (۱۳۶۲)، دیوان حکیم قطران تبریزی، از روی نسخۀ تصحیح‌شدۀ محمد نخجوانی، تهران: ققنوس.
    18. کاخی، مرتضی (1391)، این کوزه‌گر دهر (گزیدۀ رباعی از آغاز تا امروز)، تهران، انتشارات سخن.
    19. همایی، جلال‌الدین (1366)، مولوی‌نامه، چاپ ششم، تهران: هما.

    مقاله‌ها

    1. امامی، نصراللهو عبدی مکوند، اسماعیل (1389)، «آتش عشق از دیدگاه مولانا»، پژوهشنامۀ زبان و ادبیات فارسی، دورۀ دوم، شمارۀ پنجم.