نمادشناسی حیوانات در سعادت‌نامه و ساقی‌نامه با تکیه بر کهن‌الگوی یونگ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری زبان و ادبیّات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسندۀ مسئول)

3 استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

4/jshd.2021.265867.1059

چکیده

از زبان نمادین به عنوان یک مکتب ادبی یاد می‌شود. این‌ زبان در ادبیّات نه‌تنها‌ برای‌ فرار از واقع‌گرایی، بلکه به‌ عنوان وسیله‌ای راه‌گشا برای دست‌یابی به واقعیّت‌های هستی به ‌کار گرفته‌ شده‌‌ است‌. از آن‌جا که نمادها بیان‌گر حالات روانی خاصّی از انسان هستند، با تأویل و تفسیر آن‌ها در آثار ادبی، می­توان به جهان‌بینی شاعر و نویسندة اثر دست یافت. ساقی‌نامة ظهوری ‌ترشیزی و سعادت‌نامة نظام‌الدّین استرآبادی از جمله آثاری هستند که تحقیقات کافی در مورد آن‌ها صورت نگرفته و بسیاری از زوایای ارزشمند آن‌ها پنهان مانده است. این مقاله با هدف بررسی نمادهای حیوانی در دو اثر فوق مورد ارزیابی قرار گرفته و پس از استخراج و بررسی آن‌ها در دو اثر مورد اشاره، این نتیجه به ‌دست آمد که استرآبادی و ظهوری شناخت عمیق و دقیقی از انگاره‌های کهن‌الگویی به‌خصوص انگاره‌های نمادین داشته و آن‌ها را با استفاده از عنصرخیال در اشعار خود به‌طور ویژه‌ای به‌کار برده‌اند. همچنین به ‌نظر می‌رسد، معانی به‌کار رفته از نمادهای حیوانی در این دو اثر بسیار به هم نزدیک هستند. نتیجة مطرح شده به‌روش کتابخانه‌ای و به ‌شیوة تحلیلی- توصیفی بیان شده است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Animal Symbolism in Sadatnameh and Saghinameh Based on Jungian Archetype*

نویسندگان [English]

  • zeynab noroozali 1
  • ahmad khiali khatibi 2
  • ali asghar halabi 3
1 PhD student in Persian Language and Literature, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor at the Faculty of Persian Language and Literature, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. (Corresponding Author)
3 Assistant Professor at the Faculty of Persian Language and Literature, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Symbolic language is considered as a type of literary school. This language in literature is not only used to escape realism, but it is also used as a facilitating means to achieve realities of the cosmos. Since symbols determine humans’ special mental states, they lead to recognize poets’ or authors’ ideologies through interpreting literary works. Saghinameh Zohoori Torshizi and Sadatnameh Nezamoddin Asterabadi are examples of works that are not yet studied upon sufficiently; thus, many of their valuable features are still unknown. This study intended to investigate animal symbolism in both of the aforementioned works. After studying and analysis, findings show that Astarabadi and Zohoori possessed a deep and precise knowledge of archetypes especially symbolic archetypes and had used them through elements of imagination in their poems in a special way. It seems meanings in these two works are very close to each other. The results are presented via library research and analytical- descriptive methodology.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Animal Symbolism
  • Sadatnameh
  • Saghinameh
  • Zohoori
  • Astarabadi
  • Archetype
  • Jung

کتابشناسی

1- آیدنلو، سجاد، (1388)، از اسطوره تا حماسه، چاپ دوّم، تهران: سخن.
2- استرآبادی، ملانظام، (1391)، دیوان اشعار نظام‌الدین‌اسـترآبادی، تحقیق و تصحیح شایسته ابراهیمی و مرضیه بیک‌وردی‌لو، تهران: کتابخانة مجلس‌ شورای‌اسلامی.
3- بهار، مهرداد، (1386 از اسطوره تا تاریخ، ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: چشمه.
4- برادران‌حسن‌زاده، غلامرضا، (1392)، جستار در فرهنگ نمادین نشانه‌ها و کاربرد آن از ایران باستان تا هنر دورة معاصر، تبریز: اختر.
5- پیگوت، ژولیت، (1373)، اساطیر ژاپن، ترجمة باجلان فرّخی، تهران: گلشن.
6- جاحظ، ابوعثمان، (1992)، الحیوان، تحقیق عبدالسّلام‌ محمد هارون، جلد هفتم، بیروت: دارالجمیل.
7- حری، ابوالفضل، (1388‌)، «کارکرد کهن‌الگوها در شعر کلاسیک و معاصر فارسی در پرتو رویکرد ساختاری به اشعار شاملو»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال پنجم، شمارة پانزده، صص 1-17.
8- حسینی محراب، ملیحه؛ چیت‌سازان، امیرحسین، (1394)، «بررسی طرح و نقش فرش مود با تأکید بر نمادگرایی کلهاسبی»، همایش ملّی فرش دست‌باف دانشگاه بیرجند، صص 910 – 927.
9- حکمت، عـلی اصـغر، (1361)، امثال قرآن، چاپ دوّم، تهران: بـنیاد قرآن.
10- خاتمی، محمود، (1390)، پیش درآمد فلسفه‌ای برای هنر ایرانی، تهران: ‌ترجمه و نشر آثار هنری.
11- دادور، ابوالقاسم؛ منصوری، الهام، (1390)، درآمدی بر اسطوره‌ها و نمادهای ایران و هند در عهد باستان، چاپ دوّم، تهران: دانشگاه الزهرا.
12- ...............................، ...............................، دالایی، آزاده، (1395)، مبانی نظری هنرهای سنّتی ایران در دورة اسلامی، تهران: دانشگاه الزهرا.
13- دوبوکور، مونیک، (1394)، رمزهای زندۀ جان، ترجمة جلال ستاری، چاپ پنجم، تهران: مرکز.
14- ذکرگو، امیرحسین، (1388)، فیل در شمائل‌های هندویی و بودایی، تهران: متن.
15- رادفـر، ابـوالقاسم، (1368)، فرهنگ بلاغی‌‌ادبی‌، تهران: انتشارات‌ دانشگاه تهران.
16- رضی، هاشم، (1381)، آیین مهر: تاریخ آیین رازآمیز میترایی در شرق و غرب از آغاز تا امروز، تهران: بهجت.
17- زمرّدی، حمیرا، (1385)، نقد تطبیقی ادیان و اساطیر، تهران: زوّار.
18- ژیران، فیلکس‌ و ‌دیگران، (1386)، اساطیر آشور و بابل، چاپ سوّم، تهران: کارون.
19- سخنور، جلال، (1379)، نقد ادبی معاصر، تهران: رهنما‌.
20- سرامی، قدمعلی، (1368)، واژه‌نامة میراث ماندگار، تهران: فرهنگ معاصر.
21- سرخوش، فائقه، (1389)، اسطورة زمین و آسمان در باور ایرانیان، تهران: ترفند.
22- سرلو، خوان‌ادواردو، (1389)، فرهنگ نمادها، ترجمة مهرانگیز ‌اوحدی، تهران: دستان.
23- شفرد، راونا؛ راپرت، (1393)، نماد در هنر و اسطوره، ترجمة آزاده بیداربخت و نسترن لواسانی، تهران: نی.
24- شوالیه ‌ژان‌؛ گربران‌آلن، (1388)، فرهنگ نمادها، ترجمة سودابه فضائلی، چاپ سوّم، مجموعة 5جلدی، تهران: جیحون‌.
25- طهوری، نیّر، (1391)، ملکوت آینه‌ها، تهران: علمی و فرهنگی.
26- ظهوری‌ترشیزی، نورالدین‌محمد، (1394)، ساقی‌نامه، تصحیح علی‌اصغر باباسالار و سیده پرنیان دریاباری، تهران: دانشگاه تهران.
27- عارفی، راهب، (1395)، آشنایی با کهن‌الگو و نمادها، تهران: راشدین.
28- عبدلی، محمد؛ گرکنی، راضیه، (1392)، اسطوره‌های شرق، تهران: جمال هنر.
29- عبدالرحمان، ابراهیم، (1979)، الشعرالجاهلی قضایاه‌الفنیه والموضوعیه، القاهره: مکتبه‌الشباب.
30- قائم‌مقامی، جهانگیر، (1345)، «شیر و نقش آن در معتقدات آریایی‌ها»، بررسی‌های تاریخی، سال اوّل، شمارۀ سوّم، صص91-141.
31- قلی‌زاده، خسرو، (1392)، دانش‌نامۀ اساطیری جانوران و اصطلاحات وابسته، تهران: پارسه.
32- کزازی، میرجلال‌الدّین، (1370)، مازهای راز، تهران: مرکز.
33- کوپر، جین، (1379)، فرهنگ مصوّر نمادهای سنتی،ترجمة ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد.
34- محمّدی‌بدر، نرگس؛ نورالدّین‌مقدّم، یحیی، (1394)، «کهن‌الگوی پرورش شخصیت‌های اساطیری توسط حیوانات و موجودات اسطوره‌ای در حماسه‌ها و روایات ایرانی و غیرایرانی»، پژوهش‌نامة ادب حماسی، شمارة 19، سال 11، صص179- 196.
35- محمودی مریم؛ الیاسی رضا، (1396)، «نمادشناسی حیوانات در کتاب طرب‌المجالس»، متن شناسی ادب فارسی، دورة 9، شماره 4، شمارة پیاپی 36، صص57-70.
36- مروارید مهرداد؛ امین رحیمی، امین؛ موسوی، سیده‌زهرا، (1393)، «نمادهای جانوری نفس در متون عرفانی با تکیه بر آثار سنایی، عطار، مولوی»، متن پژوهی ادبی، دورة 18، شمارة 64، صص 147-173.
37- مسجدی حسین ، بهرامیان افسانه، (1393)، «بررسی کهن‌الگوی حیوانی در آثار نظامی»، گردهمایی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران، دورة8.
38- مقدادی، بهرام، (1393)، دانش‌نامة نقد ادبی از افلاطون تا به امروز، تهران: چشمه.
39- مک‌کال، هنریتا، (1389)، اسطوره‌های بین‌النّهرینی،ترجمة عبّاس مخبر، تهران: مرکز.
40- نعیمی، احمداسماعیل، (1995)، الاسطوره‌فی‌الشعرالعربی قبل‌الاسلام، قاهره: سینا.
41- نوروزعلی زینب؛ خیالی‌خطیبی احمد؛ حلبی، علی‌اصغر، (1/1399)، «حضور عناصر چهارگانه و زبان نمادین در سعادت‌نامة استرآبادی و ساقی‌نامة ظهوری ترشیزی»، دوفصل‌نامة علمی تخصصی زبان و ادب فارسی شفای دل، دورة4، شمارة6، صص 229-254.
42- ...............................، ...............................، ...............................، (2/1399)، «تطبیق کهن‌الگوهای صورمثالی در سعادت‌نامة استرآبادی و ساقی‌نامة ظهوری ترشیزی»،فصل‌نامة علمی­پژوهشی دهخدا، دورة58، صص229-254.
43- هال، ادوارد تی، (1376)، بُعد پنهان، ترجمة منوچهر طبیبیان، تهران: دانشگاه تهران.
44- یاحقّی، محمدجعفر، (1388). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیّات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.