بررسی ادب اعتراض در شعر سنایی و مولوی با تأکید بر اعتراض های اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش اموخته دوره دکتری تخصصی زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه ارومیه

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ازاد واحد اهر

5/jshd.2019.99696

چکیده

ادب اعتراضی به عنوان یک نوع ادبی مشخص در ادبیات ما مطرح نبوده است، اما در مضامین تمامی انواع ادبی، قابل دریافت است. یکی از نمودهای آن در ادبیات عرفانی است. ادبیات عرفانی بستر مناسبی برای بازگویی انواع اعتراض­هاست. عارف با توجه به رسالت اخلاقی خود در برابر ناهنجاری‌های مختلف جامعه اعتراض می­کند و در صدد این است که انسان را به وارستگی برساند. یکی از پربسامدترین اعتراض­ها در عرفان، اعتراض به اوضاع جامعه است که در نظر ما، شاعران عارف با هدف اعتراض به اوضاع اجتماعی و اخلاقی جامعه به عرفان گراییده­اند. در این مقاله اشعار سنایی و مولوی به عنوان دو شاعر برجستۀ عرفان در زمینۀ اعتراض­های اجتماعی بررسی شده است. بررسی نشان می­دهد زمانۀ زندگی دو شاعر با ناهنجاری­های سیاسی- ­اجتماعی و دینی وسیعی روبه­روست که در شعر آنها منعکس شده است. سنایی با صراحت بیشتر و مولوی در لایه‌های پنهان تمثیل­ها به جامعۀ نابسامان اعتراض کرده­اند. مهم­ترین اعتراض­ مشترک آنها به جامعۀ مستبد و بی­دین است و از اقشار مردم به حکومت­داران ظالم و جاهل، صوفیان ریاکار و شهوت­پرست و مردمی که از اخلاق انسانی دور شدند، اعتراض کرده­اند. هر دو نیز در اعتراض به اوضاع و وضعیت اقشار مردم، سعی می‌کنند با آشنا ساختن انسان به اصل الهی خویش از ناهنجاری­های اجتماع بکاهند. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the protest literature in Sana'i and Molavi Poetry with Emphasis on Social Protests

نویسندگان [English]

  • zahra nori 1
  • reza aghayarizahed 2
1
2 Islamic Azad University, Ahar Branch
چکیده [English]

protest literature has not been mentioned in our literature as a specific literary genre, but can be found in all literary contexts. One of the cases is in mystical literature; mystical literature is suitable for recounting all kinds of protest s. One of the most Frequency protests in mysticism is the protest against the social conditions in which, in our opinion, the mystic poets have become mystical in order to protest the social and moral conditions of the society. This article has Been investigated Sana'i and Molavi  poems as two prominent mystical poets in the social protest, The results of the study show that  social-political anomalies of society are reflected in their poetry. Sanai has more explicitly protested, and Molavi  has protested  by Allegory. The most important of these is their joint protest against tyrannical and non-religious societies, and they have protested against oppressive and ignorant rulers, hypocritical Sufis and lustful people who have departed from human ethics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sana'i
  • Molavi
  • protest
  • Social
  • literature
- پشت­دار، علی محمد، (1385)، ناصرخسرو و ادب اعتراض(جلوه­های آزادگی و ادب اعتراض در دیوان ناصرخسرو»، تهران: فرهنگ صبا.
2- ...............................، (1389)، «چشماندازآزادگیوادباعتراض درشعرفارسی»،مجله تخصصی علوم ادبی، ش5، 157ـ 180.
3- پورممتاز، علیرضا، (1372)،فرهنگجامعچاپونشر، تهران: مؤسسه نمایشگاه­های فرهنگی.
4- چهری، طاهره؛ سالمیان، غلامرضا؛ یاری گلدره، سهیل، (1392)، «تحلیلتقابل­هاوتضادهایواژگانیدرشعرسنایی»،پژوهش­های ادب عرفانی، ش 25، 141- 158.
5- زرین کوب، عبدالحسین، (1388)، آشنایی با نقد ادبی، تهران: سخن.
6- ...............................، (1372)،با کاروان حله، تهران: علمی فرهنگی.
7- ...............................، (1366)، بحر در کوزه (نقد و تفسیر قصه­ها و تمثیلات مثنوی)، تهران: علمی.
8- ...............................، (1367)، جستجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.
9- سلطان­ولد، محمدبن محمد، (1389)، ابتدانامه، تصحیح محمدعلی موحد و علیرضا حیدری، تهران: خوارزمی.
10- سلطانی فرگی، مرتضی، (1388)، بررسی شعر اعتراض در ادبیات معاصر پارسی از سال 1332 تا 1357، به راهنمایی ابوالقاسم رحیمی و مشاوره مهیار علوی مقدم، دانشگاه سبزوار، پایان نامه کارشناسی ارشد.
11- سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم، (1387)، حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، با مقدمه و تصحیح محمد روشن، تهران: نگاه.
12- ...............................، (1388)، دیوان، به سعی و اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران: سنایی.
13- شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1390)، تازیانه­های سلوک (نقد و تحلیل چند قصیده از حکیم سنایی تهران: آگه.
14- شهیدی، سید جعفر، (1365)، شعر و اثر آن در اجتماع، فصلنامۀ رشد ادب فارسی، ش 2 ، 6ـ10.
15- صفا، ذبیح­الله، (1378)، تاریخ ادبیّات در ایران، ج3، بخش 1، تهران: فردوس.
16- طهماسبی، فرهاد، (1389)، «بازتابمسایلاجتماعیفرهنگیدرمثنویمعنویمولانا (نگاهیبهمثنویازمنظرجامعهشناسیادبیات، پژوهشنامۀ ادب حماسی، ویژه نامۀ بزرگداشت اندیشه­های جهانی مولانا جلال­الدین محمد بلخی، ش 9، 270 ـ 289.
17- عباسی، حبیب الله، (1385)، «سنایی انسانی تراژیک»، شوریده­ای در غزنه (اندیشه­ها و آثار حکیم سنایی) مجموعه مقالات، به کوشش علی اصغر محمدخانی و محمود فتوحی، تهران: سخن: 148- 161.
18- غنی، قاسم، (1380)، بحث در آثار و احوال حافظ، جلد دو، قسمت اول: تاریخ تصوف در اسلام و تطورات و تحولات مختلفه آن از صدر اسلام تا عصر حافظ، تهران: زوّار.
19- فتوحی، محمود، (1384)، «تمثیل،ماهیت،اقسام،کارکرد»، مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ش 47 ـ 49، 141 ـ 178.
20- لاهوری، اقبال، (1385)، شوریده­ای در غزنه(اندیشه­ها و آثار حکیم سنایی) مجموعه مقالات، به کوشش علی اصغر محمدخانی و محمود فتوحی، تهران: سخن: 11 ـ 16.
21- مباشری، محبوبه، (1389)،فرهنگ اجتماعی عصر مولانا، تهران: سروش.
22- مشکور، محمد جواد، (1350)، اخبار سلاجقه روم، تبریز: کتابفروشی تهران.
23- مولوی، جلال­الدین، (1360)، مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، تهران: امیرکبیر.
24- ...............................، (1382)، کلیات شمس تبریزی، تهران: طلایه.
25- نودهی،کبری، (1388)، «ناصرخسرو و سنایی: پیشگامان روشن نگری و روشنگری در ایران»،فصلنامۀ تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، ش 24، 179ـ 203.
26- همایی، جلال الدین، (1368)، غزالینامه، تهران: مؤسسه نشر هما.