بررسیِ ظرفیت‌های ساختاریِ شعر حجم برای گریز از گفتمان مسلط (مطالعۀ موردی اشعارِ یدالله رؤیایی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران (نویسندۀ مسئول).

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری

3 دانشجوی دکتری زبان وادبیات فارسی دانشگاه ارومیه

10.22034/jmzf.2023.383154.1139

چکیده

شعر حجم به‌عنوان یکی از گونه‌های شعر نو ـ که بیشتر با شیوۀ سرایش یدالله رؤیایی شناخته می‌شود ـ یکی از ابهام‌برانگیزترین گونه‌های شعری معاصر ‌است که تعاریف متفاوت و گاه متناقضی برای آن ارائه‌شده است‌. در این پژوهش با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و رویکرد تحلیلی ـ توصیفی، کوشیده شده ‌است که برخی جنبه‌های ساختاری این‌گونه از شعر ـ که کمتر مورد توجّه قرارگرفته ـ بررسی شود؛ از‌جملۀ این موارد کیفیت روساخت و ژرف‌ساخت این‌گونه از شعر با تکیه‌بر بررسی کارکرد محور همنشینی و محور جانشینی در آن است. بررسی دقیق این‌گونه از شعر با تمرکز بر شعر رؤیایی این نکته را بر ما آشکار می‌کند که شعر حجم، برخلاف برخی جریان‌های شعری پسامدرن، به دنبال معنا‌گریزی و تعهدگریزی نیست؛ بلکه راهکارهایی را در پیش می‌گیرد که در عمل به گفتمان‌گریزی می‌انجامد. با چنین رویکردی، شاعر با در هم ریختن معیار‌های مرسومی چون محور همنشینی و محور جانشینی ـ که حامل پیام‌ و محتوا در واقعیت روزمرۀ زندگی هستند ـ می‌کوشد تا مخاطب خود را از فضای واقعیت به‌سوی فراواقعیت عبور دهد. این فراواقعیت، همان واقعیتی است که متأثر از گفتمان‌های مسلط نباشد و خواننده بتواند در آن محتوایی بکر و ژرف‌ در ذهنش تداعی کند؛ محتوایی که با ضرورت‌های ناخوشایندِ واقعیت روزمره آمیخته نشده است و خواننده بتواند با نگرش هنری خود، آن را بسازد و در قالب شعر درک کند. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the structural capacities of volume poetry to escape the dominant discourse (A case study of Yadullah Royai's poems)

نویسندگان [English]

  • Ali Sadeghimanesh 1
  • Ali Tasnimi 2
  • Hadi Tite 3
1 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Hakim Sabzevari University, Sabzevar, Iran (corresponding author).
2 Associate Professor of Persian Language and Literature Department of Hakim Sabzevari University
3 Hadi Tite, PhD Student in Persian Language and Literature, Urmia University, Urmia, Iran.
چکیده [English]

Volume poetry, as one of the types of new poetry - which is mostly known by the writing style of Yadullah Royai - is one of the most ambiguous types of contemporary poetry for which different and sometimes contradictory definitions have been presented. In this research, by using library resources and analytical-descriptive approach, it has been tried to examine some structural aspects of poetry - which have been given less attention; among these cases, the quality of superstructure and deep structure of this type of poetry is based on examining the function of the axis of companionship and the axis of succession in it. A careful examination of this kind of poetry, focusing on dream poetry, reveals to us that volume poetry, unlike some post-modern poetic trends, does not seek to avoid meaning and commitment; rather, it takes solutions that in practice lead to dialogue avoidance. In such an approach, the poet tries to move his audience from the space of reality to the meta-reality by mixing up conventional criteria such as the axis of companionship and the axis of substitution - which carry the message and content in the everyday reality of life. This meta-reality is the same reality that is not affected by dominant discourses and the reader can conjure up a pristine and deep content in his mind; Content that is not mixed with the unpleasant necessities of everyday reality and the reader can create and understand it in the form of poetry with his artistic attitude.

کلیدواژه‌ها [English]

  • volume poetry
  • discourse avoidance
  • structural analysis
  • Yadullah Royai
  1. کتاب‌شناسی

    کتاب‌ها

    1. آقاگل‌زاده، فردوس (1385)، تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
    2. امامی، نصرالله (1382)، ساخت‌گرایی و نقد ساختاری، چاپ اوّل، تهران: نشر رَسش.
    3. برتنس، هانس (1391)، مبانی نظریۀ ادبی، چاپ سوم، تهران: نشر ماهی.
    4. روبینز، رابرت هنری (1384)، تاریخ مختصر زبان‌شناسی، ترجمۀ علی‌محمد حق‌شناس، چاپ ششم، تهران: انتشارات کتاب ماد.
    5. رؤیایی، یداللّه (1391 الف)، از سکوی سرخ، چاپ دوم، تهران: انتشارات نگاه.
    6. ......... ، .......... (1391 ب)، هلاک عقل به‌وقت اندیشیدن، چاپ اوّل، تهران: انتشارات نگاه.
    7. ......... ، .......... (1394)، مجموعۀ اشعار یدالله رؤیایی، چاپ سوم، تهران: انتشارات نگاه.
    8. زرقانی، مهدی (1391)، چشم‌انداز شعر معاصر ایران (جریان‌شناسی شعر ایران در قرن بیستم)، چاپ اوّل از ویرایش دوم، تهران: ثالث.
    9. شایگان‌فر، حمیدرضا (1386)، نقد ادبی، چاپ سوم، تهران: انتشارات دستان.
    10. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1375)، صورخیال در شعر فارسی، چاپ ششم، تهران: انتشارات آگاه.
    11. طیطه، هادی (1400)، «جریان‌های نو شعر فارسی بعد از شعر حجم رؤیایی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز: ایران.
    12. فرکلاف، نورمن (1399)، تحلیل گفتمان انتقادی، ترجمۀ روح‌اللّه قاسمی، چاپ دوم، تهران: انتشارات اندیشۀ احسان.
    13. مدرس‌زاده، عبدالرضا (1397)، از سیستان تا تهران (سبک‌شناسی شعر فارسی)، چاپ اوّل، کاشان: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
    14. یاحقی، محمدجعفر (1385)، جویبار لحظه‌ها: جریان‌های ادبیات معاصر فارسی، چاپ نهم، تهران: نشر جامی.

     

    مقاله

    1. ابراهیمی‌دینانی، آرزو و یوسف‌پور، کاظم و نیکویی، علیرضا (1394)، «تحلیل انتقادی روایت زندگی و مرگ حلاج»، مجلۀ ادبیات عرفانی، سال 7، شمارۀ12، صص7-24.
    2. جعفری هرفته، الهه و جعفری قریه‌علی، حمید و باقری، نرگس (1395)، «زبان‌محوری و نقش آن در نوآوری‌های شعر سپید و شعر حجم»، مجلۀ کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 33: صص 275- 304.
    3. حسین‌پور، علی (1382)، «شعر موج نو و شعر حجم‌گرای معاصر فارسی»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال 46، شمارۀ پیاپی 188: صص157- 180.
    4. رعیت‌حسن‌آبادی، علیرضا (1396)، «نقش رسانه در حیات تاریخی گفتمان شعر حجم»، مجلۀ شعرپژوهی، شمارۀ 32: صص 87- 116.
    5. رؤیایی، یداللّه (1375)، «شعر حجم: شعر حرکت»، ترجمۀ عاطفه طاهایی، نشریۀ کلک، شمارگان 76ـ79، صص147- 153.
    6. زهرازاده، محمدعلی و رعیت حسن‌آبادی، علیرضا (1389)، «بررسی تکنیک‌های حجم ساز در کتاب هفتاد سنگ قبر اثر یدالله رویایی»، مجلۀ زیبایی‌شناسی ادبی، شمارۀ6: صص 68-84.
    7. شیری، قهرمان (1387)، «جریان شعر حجم»، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شمارۀ 25 (پیاپی22): صص 73- 92.
    8. غلامحسین‌زاده، غلامحسین و طاهری، قدرت‌الله و کریمی، فرزاد (1390)، «بررسی انتقادی شعر حجم بر مبنای روایت‌شناسی اشعار یدالله رؤیایی»، مجلۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 21: 181- 206.
    9. فاطمی، سیدحسن و عمارتی مقدم، داوود (1389)، «شعر حجم و کوبیسم (بازخوانی مبانی نظری شعر حجم بر اساس زیبایی‌شناسی کوبیسم)»، مجلۀ نقد ادبی، سال سوم، شمارۀ پیاپی9، صص 29- 48.
    10. قنبری عبدالملکی، رضا (1393)، «تأثیرپذیری جریان‌های شعر موج نو و حجم‌گرا در ایران از سورئالیسم فرانسه»، مجلۀ پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، دورۀ دوم، شمارۀ 2 (پیاپی 4): صص139-162.
    11. نیکویی، علیرضا و برکت، بهزاد و غیوری، معصومه (1394)، «بازنگری روایات تاریخی یزدگرد اوّل و بهرام پنجم با تأکید بر تحلیل انتقادی گفتمان»، مجلۀ ادب‌پژوهی، شمارۀ 31، صص 9- 38.