تحلیل تأثیر شاهنامه بر نام‌گذاری‌های دوران غزنوی و سلجوقی به کمک نظریۀ تاریخ ذهنیت‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

فارغ التحصیل دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین ایران و معلم آموزش و پرورش

10.22034/jmzf.2023.376874.1134

چکیده

تأثیر شاهنامه در ذهنیت ایرانی ابعاد مختلفی دارد که جنبه‌ای از آن، تأثیری است که بر نام‌گذاری‌های ایرانیان بر فرزندانشان نمود یافته ‌است. ازآنجاکه در مطالعات شاهنامه از منظر تاریخ ذهنیت‌ها در شکل‌دهی روح زمانه‌های مختلف به شاهنامه توجه نشده ‌است، بررسی و تحلیل نمودهای آن می‌تواند افقی جدید در مطالعات شاهنامه پیش‌روی ما بگشاید. در این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام‌شده است، از دیدگاه تاریخ ذهنیت‌ها (ذهنیت عامه)، تأثیر شاهنامه بر نام‌گذاری‌های اعیان در دوران غزنوی و سلجوقی بررسی‌شده است تا نمودی از این تأثیر بر ذهنیت عامه و روح زمانۀ دوران غزنوی و سلجوقی آشکار شود. یافته‌ها نشان می‌دهد پس از مدتی که از زمان حضور این حاکمان در ایران می‌گذرد، نام‌هایی که برای فرزندان خود برمی‌گزینند، ایرانی ـ شاهنامه‌ای می‌شود و این رویکرد حاصل تأثیر شاهنامه بر رفتار اعیان از مجرای پندارهای عامه و ذهنیت عامه است که روح زمانۀ ویژه‌ای منطبق با گرایش‌های ایرانی ـ شاهنامه‌ای را در فضای اندیشگانی جامعه به وجود آورده بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analyzing the effect of the Shahnameh on the names of the Ghaznavid and Seljuq eras with the help of the theory of the history of mentalities

نویسنده [English]

  • Mostafa Arezomand Leialakol
PhD graduate of Persian language and literature from Imam Khomeini International University (RA) Qazvin, Iran and teacher of education
چکیده [English]

The influence of the Shahnameh on the Iranian mentality has different dimensions, one aspect of which is the influence on the naming of Iranians on their children. Since Shahnameh has not been paid attention to in the studies of Shahnameh from the perspective of the history of mentalities in the formation of the spirit of different eras, the examination and analysis of its manifestations can open a new horizon in the studies of Shahnameh. In this research, which was carried out in a descriptive-analytical way, from the point of view of the history of mentalities (popular mentality), the influence of the Shahnameh on the naming of nobles in the Ghaznavid and Seljuk eras has been investigated in order to reveal a manifestation of this influence on the popular mentality and spirit of the Ghaznavid and Seljuk eras. The findings show that after a period of time has passed since the presence of these rulers in Iran, the names they choose for their children become Iranian-Shahnameh, And this approach is the result of the influence of the Shahnameh on the behavior of nobles through the channel of popular ideas and popular mentality, which created a special spirit of the time in accordance with the Iranian trends - the Shahnameh in the intellectual atmosphere of the society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ghaznavid and Seljuq periods
  • nomenclature
  • history of mentalities
  • spirit of the times
  • Shahnameh

مراجع

  1. کتاب‌شناسی

    کتاب‌ها

    1. استنفورد، مایکل (1387)، درآمدی بر فلسفه تاریخ، ترجمۀ احمد گل‌محمدی، تهران: نشر نی.
    2. باسورث، ادموند کلیفورد (1378)، تاریخ غزنویان جلد اول و دوم، ترجمۀ حسن انوشه، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.
    3. برک، پیتر (1389)، تاریخ فرهنگی چیست، ترجمۀ نعمت‌الله فاضلی و مرتضی قلیچ، تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
    4. باترفیلد، هربرت (1385)، «تاریخ‌نگاری» در فرهنگ تاریخ اندیشه‌ها (مطالعاتی دربارۀ گزیده‌ای از اندیشه‌های اساسی)، جلد دوم (دورۀ سه‌جلدی)، ترجمۀ سهیلا کریم‌بیگی‌داریان، تهران: سعاد.
    5. صفا، ذبیح‌الله (1369)، تاریخ ادبیات در ایران (جلد اول – از آغاز عهد اسلامی تا دورۀ سلجوقی)، تهران: انتشارات فردوس.
    6. کاسیرر، ارنست (1382)، اسطوره دولت، ترجمۀ یدالله موقن، تهران: هرمس.
    7. لین پول، استانلی (1363)، تاریخ طبقات سلاطین اسلام (با جداول تاریخی و نسب‌های ایشان)، ترجمۀ عباس اقبال، تهران: دنیای کتاب.
    8. مختاری، محمد (1379)، حماسه در رمز و راز ملی، تهران: توس.

     

    مقاله‌ها

    1. آرزومندلیالکل، مصطفی و قاسم‌زاده، سیّد علی (1400)، «تاریخ ذهنیت و مطالعات شاهنامه»، پژوهش‌نامۀ ادب حماسی، سال هفدهم، شمارۀ اول، پیاپی 31، صص 13-38.
    2. ازغندی، علیرضا و عبدالمهدی مستکین (1392)، «نقش شاهنامۀ فردوسی در تکوین هویت و نحوۀ نگرش بین‌المللی انسان ایرانی»، فصلنامۀ پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال دوم، شمارۀ 7، پیاپی37، صص 9-32.
    3. افشار، ایرج (1355)، «شاهنامه از خطی تا چاپی»، ماهنامۀ هنر و مردم، شمارۀ 162، صص 17 –

     

    1. خطیبی، ابوالفضل (1385)، «هویت ایرانی در شاهنامه»، فصلنامۀ علمی–پژوهشی نامۀ فرهنگستان، 8/4، دورۀ پانزدهم، پیاپی 32، صص 76-69.
    2. سرافرازی، عباس (1392)، «شاهنامه و صفویان (رواج اسامی شاهنامه‌ای در عصر صفوی)»، مجموعه مقاله‌های همایش شاهنامه و پژوهش‌های آیینی، به کوشش فرزاد قائمی، مشهد، مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، صص 299 تا 308
    3. شارتیه، روژه (1377)، «تاریخ فرهنگی: رابطۀ فلسفه و تاریخ»، تاریخ معاصر ایران، ترجمۀ حسینعلی نوذری، سال دوم، شمارۀ 6، صص 101 تا 130
    4. شمس، اسماعیل (1393)، «شدادیان»، تاریخ جامع ایران، جلد هشتم (دورۀ بیست‌جلدی)، گروه مؤلفان، گروه مترجمان، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ویراستار صادق سجادی، تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. صص 313 – 368
    5. وایسیجر، هربرت (1385)، «رنسانس: مکتوبات دورۀ رنسانس و تاریخ‌نگاری»، فرهنگ تاریخ اندیشه‌ها (مطالعاتی دربارۀ گزیده‌ای از اندیشه‌‌های اساسی)،جلد دوم (دورۀ سه‌جلدی)، ترجمۀ صالح حسینی، تهران: انتشارات سعاد، صص 1361- 1366.

     

    لاتین

    1. Burke, Peter.(1998), »mentalities« In Global Encyclopedia of Historical Writing: K – Z , ed.D. R. Woolf. Taylor & Francis
    2. Hegel, G.W.F (1975), »Aesthetics«, Translated by T. M. Knox, Oxford U.P, PP. 1040-1090.
    3. Hutton, Patrick H (1991)»،The History of Mentalities: The New Map of Cultural History« ،History and Theory, 20 (3), PP: 237–259.
مطالعات زبان فارسی
دوره 5، شماره 12
اسفند 1401
صفحه 29-44

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 23 آذر 1401
  • تاریخ بازنگری: 18 بهمن 1401
  • تاریخ پذیرش: 03 اسفند 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار