روابط بینامتنی مثنوی معنوی مولوی با مثنوی‌های نظامی گنجه‌ای بر اساس نظریة ترامتنیت ژرار ژنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیل، اردبیل، ایران

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران (نویسندۀ مسئول).

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

10.22034/jmzf.2022.343590.1114

چکیده

مطالعات بینامتنی، شیوه و میزان تأثیر متن‌ها در شکل‌گیری یکدیگر را توضیح می‌دهد و با تبیین شیوه‌های تکثیر متن‌ها، فرایند رمزگشایی و دلالت‌پردازی متون را بررسی می‌کند. ژرار ژنت با گسترش و نظام‌مند کردن مفهوم‌های برآمده از آراء نظریه‌پردازان قبل از خود، به‌طور نظام‌یافته به بررسی روابط بین متون پرداخت و با رویکردی ساختارگرا، روابط میانمتنی و تمام تغییرات آن را بررسی و مطالعه کرد و مجموعه این روابط را «ترامتنیت» نامید. مثنوی -معنوی بهعنوان بزرگ‌ترین شاهکار عرفانی، روابط پیچیدۀ بینامتنی با سایر متون و آثار قبل از خود دارد و بسیاری از متون در این متن به انواع گوناگون حضور یافته‌اند. در این مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی و تطبیقی و با استفاده از نظریة ترامتنیت ژنت، روابط بینامتنی مثنوی مولوی با آثار حکیم نظامی بررسی و تحلیل‌شده است. مثنوی از منظر بازتاب برخی از داستان‌ها، مثل‌ها و سیمای شخصیت‌ها و بازتاب برخی از مفاهیم کلامی و عرفانی با منظومه‌های نظامی گنجه‌ای روابط بینامتنی دارد. مولوی در اشعار خود از اندیشههای حکیم نظامی در موضوع عشق، تعریف جان، تعریف انسان و نقل تعدادی از داستان‌ها متأثرشده است. بر اساس این پژوهش، رابطة بینامتنیت صریح بین مثنوی مولوی و پنج گنج نظامی یافت نشد؛ اما استناد فراوان مولوی به داستان لیلی و مجنون، شباهت چندین داستان مثنوی معنوی با داستان‌های پنج گنج، وجود مفاهیم دینی و کلامی و مَثَل‌های مشترک در آثار نظامی و مولوی نشان می‌دهد که بین آثار این دو شاعر به‌طور غیرصریح و ضمنی ارتباط بینامتنی وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The intertextual relations between Mawlawi's spiritual masnavis and Nezami-Ganjai's masnavis based on Gérard Genette's theory of transtextuality.

نویسندگان [English]

  • tohid naderi 1
  • ramin moharami 2
  • masroreh mokhtari 3
1 University of Mohaghegh Ardabili uma
2 Department of Persian Language and Literature, Mohaghegh Ardabili University
3 University of Mohaghegh Ardabili uma
چکیده [English]

Abstract
Intertextual studies explain the way and extent of influence of texts in the formation of each other, and by explaining the methods of reproduction of texts, it examines the process of deciphering and denoting texts. By expanding and systematizing the concepts arising from the opinions of theorists before him, Gerard Genette systematically investigated the relationships between texts and with a structuralist approach, he investigated and studied intertextual relationships and all its changes. He called the set of these relationships "tratextuality". Masnavi Manavi, as the greatest mystical masterpiece, has complex intertextual relationships with other texts and works before it, and many texts have appeared in this text in various forms. In this article, the intertextual relations between Mawlawi's Masnavi and Hakim Nezami's works have been investigated and analyzed using the descriptive-analytical and comparative method and using Genette's transtextuality theory. From the point of view of reflecting some stories, similes, and characters, and reflecting some theological and mystical concepts, Masnavi has intertextual relations with Nezami Ganjai. In his poems, Molavi was influenced by Hakim Nezami's thoughts on the subject of love, definition of life, definition of man and narrating a number of stories. Based on this research, no clear intertextual relationship was found between Maulavi's Masnavi and PanjGanj Nezami; However, Molavi's frequent reference to the story of Leili and Majnoon, the similarity of several Masnavi stories with the stories of Panjganj, the existence of religious and theological concepts and common parables in the works of Nezami and Molavi show that the works of these two poets are implicitly and There is implicit intertextual communication.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Intertextuality
  • Genette
  • Masnavi Ma'navi
  • panjGanj Nezami
  1. کتابشناسی

    کتاب‌ها

    1. آلن، گراهام (1385)، بینامتنیّت، ترجمة پیام یزدان­جو، تهران: مرکز.
    2. جعفری، محمدتقی (1366)، تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی جلال­الدین محمد بلخی، جلد 2، تهران: انتشارات اسلامی.
    3. ستاری، جلال (1366)، حالات عشق مجنون، تهران: انتشارات طوس.
    4. شهیدی، سید جعفر (1373)، شرح مثنوی، جلدهای 4،5 و 7، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    5. فروزانفر، بدیع­الزمان (1390)، شرح مثنوی شریف، جلد 1، تهران: انتشارات زوار، چاپ پانزدهم.
    6. فروزانفر، بدیع­الزمان (1381)، احادیث و قصص مثنوی، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    7. مولوی، جلال­الدین محمد (1375)، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد الین نیکلسون، تهران: انتشارات توس.
    8. مولوی، جلال­الدین محمد (1383)، کلیات دیوان شمس تبریزی، به کوشش ابوالفتح حکیمیان، تهران: انتشارات پژوهش.
    9. نامور مطلق، بهمن (1395)، بینامتنیت از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم، تهران: انتشارات سخن.
    10. .................. ، .......... (1394)، درآمدی بر بینامتنیت: نظریه‌ها و کاربردها، تهران: انتشارات سخن، چاپ دوم.
    11. نظامی، الیاس بن یوسف، (1385)، خمسة نظامی (بر اساس چاپ مسکو- باکو)، تهران: هرمس.
    12. ........، ................................ (1378)، شرفنامه، تصحیح حسن وحید دستگردی، به اهتمام سعید حمیدیان، چاپ پنجم، تهران: نشر قطره.
    13. ........،.............................. (1376)، مخزن‌الاسرار، تصحیح حسن وحید دستگردی، به اهتمام سعید حمیدیان، تهران: نشر قطره.
    14. ........ ، ........................ (1380)، هفت‌پیکر، تصحیح حسن وحید دستگردی، به اهتمام سعید حمیدیان، چاپ پنجم، تهران: نشر قطره.

     

    مقاله

    1. اشرف­زاده، رضا؛ رضایی، رقیه (1390)، «عشق و همسرگزینی در خمسة نظامی»، فصل­نامة تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، شماره 29، صص 39-64.
    2. بامشکی، سمیرا؛ پژومندداد، بهاره (1388)، «تحلیل روایت شناسانه داستان گنبد پیروزه هفتپیکر»، فصلنامۀ پژوهش­های ادبی، سال 6، شمارۀ 23، صص 66-45.
    3. خسروی اقبال، رامین و کزازی، میر جلال‌الدین (1396)، «خوانش بینامتنی حکایت‌های طاقدیس و مثنوی معنوی برمبنای نظریه ترامتنیت ژنت»، دو‌فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه خوارزمی)، سال 25، شمارۀ 82، بهار و تابستان، صص 95-112.
    4. رضایی دشت‌ارژنه، محمود و بیژن‌زاده، محمّد (1395)، نقد و بررسی داستانِ «آن پادشاه جهود که نصرانیان را می‌کُشت از بهر تعصّب» از مثنوی مولوی بر اساس رویکرد بینامتنیّت، متن‌پژوهی ادبی، دورۀ 20، شمارۀ 68، صص: 189-167.
    5. علی بیگی سرهالی، وحید و فردس آرا، مریم (1396)، «بررسی آثار منظوم مولوی بر اساس نظریه بینامتنیت ژرار ژنت»، سومین همایش متن‌پژوهی ادبی (نگاهی تازه به آثار مولانا)، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.
    6. کتابی، احمد (1386) «قصه مری کردن رومیان و چینیان در علم نقاشی و صورت­گری؛ مقایسه روایتمولوی با روایت غزالی، نظامی، انوری و داعی حسنی»، نشریة آینة میراث، دورة 5، شمارة 2-1، صص 258-271.
    7. محمدزاده، فرشته (1396)، «تحلیل بینامتنی راحه­الصدور و شاهنامه بر مبنای ترامتنیت ژرار ژنت»، فصل‌نامة متن­شناسی ادب فارسی، دورة جدید/ شماره ۱، صص 107-120.
    8. مدنی، فاطمه سادات و روضانیان،سیده­ مریم (1395)، «بررسی بینامتنی حکایت زیبا نبودن چهرة لیلی در پنج اثر برگزیده ادب فارسی بر اساس بیش­متنیت ژرار ژنت»، کنفرانس بین‌المللی ادبیات و زبان­شناسی، بدون شماره صفحه.
    9. نامور مطلق، بهمن، (1386)، «ترامتنیت، مطالعةروابط یک متن با دیگر متنها»، پژوهشنامة علوم انسانی، شمارۀ 6، صص 83-98.