تأملی بر خویشکاری‌های زن در ایران باستان، با نگاهی به شاهنامه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

کهن‌الگوی زن و خویشکاری‌‌های او در ادوار و اعصار مختلف ایران، همواره یکی از موضوعاتی است که ذهن پژوهشگران را به خود مشغول کرده‌است. نگارنده در این جستار با روش تحلیلی – توصیفی و تحلیل داده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها به کهن‌الگوی زن و خویشکاری‌‌های آن در ایران باستان پرداخته‌است. برآیند تحقیق اثبات می‌کند که جایگاه زن در ایران باستان، همواره به یک شکل نبوده و در برخی از اعصار مقام او تا حد خدایان نیز بالا برده شده‌است. این موضوع به دورانی برمی‌گردد که حکومت‌‌هایی مادر‌سالار بر این سرزمین حاکم بوده‌‌ و به تبع، خدایان آنان نیز الهه‌‌هایی مقتدر بوده‌اند. - این دوران، دورانی بسیار کهن است و تنها با بهره‌گیری از مطالعات باستان‌شناسی، می‌توان به ابعاد آن پی برد. - در این میان نمی‌‌توان از تأثیر زن در زندگی کشاورزی و همچنین خویشکاری زایش و فرزند‌آوری و تربیت نسل او غافل ماند. اما در دوره‌‌های متأخرتر و با کشف آهن، حکومت‌‌هایی مردسالار بر ایران حاکم می‌‌شوند و قدرت زن بسیار محدود می‌‌شود. حتی زندگی متکی بر شکار نیز بر زندگی قائم بر زمین و کشاورزی ترجیح داده می‌‌شود. به نظر می‌رسد ادیان آریایی از جمله آیین زرتشتی‌ بر قدرت زن تأثیرگذاشته‌اند ؛ زیرا در این ادیان باستانی، نظری مثبت نسبت به زن، چنان که سابق بر آن بود، وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reflection on women's functions in ancient Iran, Looking at Shahnameh

نویسنده [English]

  • zahra jamshidi
Phd,hakim sabzevari university
چکیده [English]

Ancient Patterns of Women and Her Relations in Different Periods of Iran, one of the topics that always engages the minds of researchers. As is the case with studies, the position of women in ancient Iran has not always been in the same shape and in some ages his position has been raised to the level of the gods. This comes back to the era, when the masters of the land dominated the land and, as a result of their gods, they were also powerful important goddesses. - This era is a very ancient era, and it is only by exploiting archaeological studies that its dimensions can be understood -. In the meanwhile, one cannot overlook the influence of the woman in the life of agriculture as well as the birth of her and parenting and generation, but in later periods, with the discovery of iron, patriarchal rule dominates Iran, and women's power is very limited. Even life-based hunting is also preferred to land tenure and agriculture. In the meantime, one cannot overlook the influence of Aryan religions, including Zoroastrianism, on women's power, because in these ancient religions there is no positive opinion of the woman as it was before.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Goddesses
  • Government
  • Female function
  • The earth
  • Ancient woman-mother pattern
1-     آموزگار، ژاله، (1386)، تاریخ اساطیری ایران، چاپ نهم، تهران: سمت.
2-     اسماعیل‌پور، ابوالقاسم، (1391)،  اسطوره، بیانِ نمادین، چاپ سوم، تهران: سروش.
3-     اعتضادی، شیدا، (1388)، «نظری بر نظام حقوقی و مدنی زنان در ایران باستان»، نشریة فرهنگ، ویژةمطالعات زنان، شمارة 70، صص 47- 68.
4-     الیاده، میرچا، (1362)، چشم اندازهای اسطوره، ترجمة جلال ستاری، تهران: توس.
5-     ...............، (1389)، رساله در تاریخ ادیان، ترجمة جلال ستاری، چاپ چهارم، تهران: سروش.
6-      ...............، (1390)، مقدس و نامقدس، ترجمة بهزاد سالکی، چاپ سوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
7-     برزگر خالقی، محمدرضا؛ نیساری تبریزی، رقیه، (1390)، «سیمای زن و عشق در دده قورقود و ایلیاد و ادیسه»، فصلنامۀ مطالعات ادبیات تطبیقی، دورۀ 5، شمارۀ 20، صص 31- 42.
8-     بهار، مهرداد، (1377)، از اسطوره تا تاریخ، چاپ دوم، تهران: چشمه.
9-     بهرامی، هلیا، (اسفند 1386 و فروردین 1387)، «سپندارمذ؛ جشن باروری در ایران باستان»، باشگاه هنر، شمارة 95 و 96، ص 107.
10-  چایلد، گوردن، (1346)،  سیر تاریخ، ترجمة احمد بهمنش، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
11-  حریری، ناصر، (1365)، فردوسی، زن و تراژدی، چاپ اول، بابل: کتابسرای بابل.
12-  حسینی، نغمه، (1389)، «بررسی جایگاه ایزدبانو اشی در باورهای ایران باستان»، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی،سال ششم، شمارة 18، صص 65- 80.
13-  خالقی مطلق، جلال، (1375)، «تن‌کامه‌سرایی در ادبِ فارسی»، نشریة ایران‌شناسی، سال هشتم، شمارة 1، صص 15- 54.
14-  دورو، ژرژ و همکاران، ( 1379)، جهان اسطوره‌شناسی، ترجمة جلال ستاری، چاپ اول، تهران: نشر مرکز.
15-  راکعی، فاطمه، (1386)، «زنان سیاسی شاهنامه»، مجلة آیین، شمارة9، صص 51- 53.
16-   روزنبرگ، دونار، (1386)،  اساطیر جهان: داستان‌ها و حماسه‌ها (دو جلد)، ترجمة عبدالحسین شریفیان، چاپ دوم، تهران: اساطیر.
17-  ژیران، ف، (1387)، اساطیر یونان، ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: کاروان.
18-  ستاری، جلال، (1386)، سیمای زن در فرهنگ ایران، تهران: نشر مرکز.
19-  سنجری، سیده سعیده، (1390)، «نقش زن در ادبیات کهن و اسطوره‌های ایرانی»، فصلنامة علمی پژوهشی زن و فرهنگ، سال دوم، شمارة 7، صص 35- 46.
20-  شامیان ساروکلائی، اکبر، (1388)، «فرانک مام فریدون»، پژوهش‌های ادب عرفانی(گوهر گویا)، شمارة 3، صص 91- 108.
21-  شایگان، داریوش، (1371)، بت‌های ذهنی و خاطرة ازلی، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
22-  فردوسی، ابوالقاسم، (1386)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی).
23-  فروم، اریک، ( 1385)، زبان از یاد رفته، ترجمة بهزاد برکت، تهران: مروارید.
24-  فریزر، جیمز جرج، (1387شاخة زرین، ترجمة کاظم فیروزمند، تهران: آگاه.
25-  قرشی، امان الله، (1380 آب و کوه در اساطیر هند و ایرانی، تهران: هرمس.
26-  گورین، ویلفرد.ال و دیگران، (1370)، راهنمای رویکردهای نقد ادبی، ترجمة زهرا مهین‌خواه، چاپ دوم، تهران: انتشارات اطلاعات.
27-  معینی سام، بهزاد؛ خسروی، زینب، (1390)، «پیوند آناهیتا و ایشتر بابلی»،مجلة مطالعات ایرانی، شمارة 20، صص 319- 330.
28-  موسوی، سید کاظم؛ خسروی، اشرف، (1387)، «آنیما و راز اسارت خواهران همراه در شاهنامه»، نشریة زن در توسعه و سیاست، شمارۀ 3، صص 133- 153.
29-  نیکوبخت، ناصر و همکاران، (1391)، «مقایسة ایزدان آب در اسطوره‌های ایران و ویتنام»، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، سال هشتم، شمارة 29، صص 90- 110.
30-  نیساری تبریزی، رقیه، ( 1389)، «سیمای زن در شاهنامه و ایلیاد و اودیسه»، مجلۀ ‌نور، سال اول، شمارة9، صص29- 43.
31-  هال، کالوین اس؛ نوردبای، ورنون جی، (1375)، مبانی روانشناسی تحلیلی یونگ، ترجمة محمد حسین مقبل، چاپ اول، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی تربیت معلم.
32-  هینلز، جان راسل، (1389)، شناخت اساطیر ایران، ترجمه و تألیف محمدحسین باجلان فرخی، چاپ سوم، تهران: اساطیر.
33-  یونگ، کارل گوستاو، (1390)، چهار صورت مثالی، ترجمة پروین فرامرزی، چاپ سوم، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
34-  یونگ، کارل گوستاو، (1378)، انسان و سمبول‌هایش، ترجمة محمود سلطانیه، چاپ دوم، تهران: جامی.