چگونگی تأثیرگذاری شاهنامۀ فردوسی بر دلگشانامه بر اساس نظریۀ بینامتنیت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

حماسۀ دینی دلگشانامه، یکی از ذخایر ارزشمند نُسخ خطی است که علاوه بر جنبه‌های ادبی، اهمیت تاریخی نیز دارد. درون‌مایۀ این اثر علاوه بر ذکر حوادث کوفه از واقعه عاشورا تا شهادت مختار، تحمیدیه و منقبت حضرت رسول و ائمّۀ معصومین، توصیف ارزش سخن، وصف ساقی و ساقی‌نامه‌ها، اشاره به مسائل اخلاقی، پند و اندرز، بی‌اعتباری دنیای فانی است. این تحقیق بر آن است با شیوۀ توصیفی - تحلیلی و از دید بینامتنی و اثرگذاری متنی بر متن دیگر، ابتدا به معرفی دلگشانامه و جایگاه آن در حماسه‌سرایی دینی بپردازد و سپس دلگشانامه را با شاهنامه از جنبۀ ادبی، زبانی و فکری مقایسه کند و از این رهگذر، چگونگی تأثیر شاهنامه بر دلگشانامه را بیان کند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که سرایندۀ این اثر هر جا که فرصت یافته است، به بزرگداشت فردوسی و تضمین اشعار وی پرداخته است. شاعر ازنظر محتوا و مضمون به‌صورت پنهان و آشکار از شاهنامۀ فردوسی تأثیر پذیرفته و بارها در این منظومه، به قهرمانان شاهنامه و سرگذشت آنان اشاره و ممدوحان و پهلوانان داستان‌های خود را به شاهان و پهلوانان شاهنامه تشبیه کرده و در برخی موارد برتر از آن‌ها دانسته است؛ بنابراین می‌توان شاهنامه را پس‌متن و راهنمای دلگشانامه از دیدگاه زبانی، ادبی و ساختاری دانست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

How Ferdowsi's Shahnameh affects Delgshanameh based on intertextual theory

نویسنده [English]

  • rahim salamatazar
PhD student in Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Mohaghegh Ardabili University, Ardabil, Iran
چکیده [English]

The religious epic of Delgoshanameh is one of the valuable resources of manuscripts which has historical significance in addition to literary aspects. The theme of this work, in addition to mentioning the events of Kufa from the event of Ashura to the martyrdom of Mukhtar, the praise and reverence of the Prophet and the Imams of the Infallibles includes describing the value of speech, describing the butler and letters, referring to moral issues, advice, and discrediting the mortal world. This research intends to first introduce the diary and its place in the religious epic by a descriptive-analytical method and from the intertextual point of view and textual effect on another text, and then compare the diary with the Shahnameh in terms of literature, language, and thought. And in this way, explain how Shahnameh affects Delgoshaname. The results of the research show that the composer of this work has honored Ferdowsi and guaranteed his poems wherever he has the opportunity. The poet has been influenced by Ferdowsi's Shahnameh in terms of content and theme, and many times in this poem, he refers to the heroes of Shahnameh and their stories, and compares his praisers and heroes to the kings and heroes of Shahnameh, and in some cases considers them superior to them. Therefore, Shahnameh can be considered as the background and guide of Delgoshanameh from a linguistic, literary, and structural point of view.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Shahnameh
  • Delgshanameh
  • intertextuality
  • impressionability
  • manuscript
  1. کتابشناسی

    کتاب‌ها

    1. آزاد کشمیری، میرزا ارجمند محمد خلف ابوالقاسم عبدالغنی بیگ مت، (1184 ق)، دیوان نامه دلگشا (خطی)، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
    2. آیدنلو، سجاد (1390)، دفتر خسروان، برگزیده شاهنامه فردوسی، تهران: سخن.
    3. اته، هرمان (1337)، تاریخ ادبیّات فارسی، ترجمه دکتر رضازاده شفق، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    4. حمیدیان، سعید (1383)، درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، چاپ دوم، تهران: ناهید.
    5. راشد محصل، محمدرضا (1389)، نام شناخت توصیفی منظومه‌های دینی فارسی، چاپ اوّل، آستان قدس رضوی.
    6. رزمجو، حسین (1381)، قلمرو ادبیات حماسی ایران، جلد 1، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی؛ مشهد، سخن‌گستر.
    7. زنگی‌آبادی، سعیده (1391)، معرفی و بررسی اجمالی منظومه‌های حماسی تاریخی و دینی دورۀ صفوی (از قرن دهم تا نیمه اوّل سده دوازدهم)، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، رشتۀ زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید باهنر، کرمان.
    8. صفا، ذبیح‌الله (1333)، حماسه‌سرایی در ایران، چاپ اوّل، تهران: امیرکبیر.
    9. ......، ................. (1373)، تاریخ ادبیّات در ایران (جلد پنجم- بخش سوم)، چاپ چهارم، تهران: فردوس.
    10. عزام، محمد (2001)، تجلیات التناص فی الشعر العربی، دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
    11. عزیز، شکری ماضی (2005)، فی نظریۀ الادب، بیروت: المؤسسه العربیۀ للدراسات و النشر.
    12. فردوسی، ابوالقاسم، (1373)، شاهنامه فردوسی (از روی چاپ مسکو)، به کوشش و زیر نظر: سعید حمیدیان، چاپ اول، تهران: قطره.
    13. ........... ، .................. (1361)، شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی، به کوشش محمد دبیرسیاقی، چاپ سوم، تهران: علمی.
    14. کزازی، جلال‌الدین، (1370)، مازهای راز: جستارهایی در شاهنامه، تهران: مرکز.
    15. یاحقی، محمدجعفر، (1388)، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: سروش.

    مقاله‌ها

    1. راشد محصل، محمدرضا و حاجیپور، فهیمه (1387)، «شعر خاقانی و جلوۀ اسطورۀ خورشید در آن»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، س 6، ش 11، صص 86- 67.
    2. روضاتیان، مریم و میرباقری فرد، سید علی‌اصغر (1390)، «خوانش بینامتنی، دریافت بهتر متون عرفانی»، کاوش‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 23، صص 89- 112.
    3. شمشیرگرها، محبوبه (1364)، «بررسی سبک شناسانه حماسه‌های دینی در ادب پارسی»، مجلّۀ تاریخ ادبیات (شمارۀ 3/64)
    4. شهبازی، اصغر (1392)، «روند شکل‌گیری حماسه‌های دینی در ادب فارسی»، مجموعه مقالات هشتمین همایش بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، 13 تا 15 شهریورماه 1392، دانشگاه زنجان.
    5. قائمی، مرتضی و فاطمه محققی (1391)، «بینامتنی قرآنی در مقامات ناصیف یازجی»، دو فصلنامۀ تخصصی پژوهش‌های میان‌رشته‌ای قرآن کریم، سال 2، شمارۀ 2، صص 5- 59.