سنایی و استفاده از بارگاه آسمان برای بیان اندیشه‌های عرفانی در دیوان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد کرج ،دانشگاه آزاد اسلامی،کرج، ایران

2 گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد کرج ،دانشگاه آزاد اسلامی،کرج،ایران

چکیده

پس از پذیرش اسلام و وجود آیاتی که در آن به ملکوت آسمان­ها اشاره‌شده است، توجه به بارگاه آسمان در نزد ایرانیان بیشتر شد؛ به‌گونه‌ای که نویسندگان، شاعران و عارفان از آن برای مضمون‌پردازی استفاده کردند و به‌دفعات از آسمان و مضامین مربوط به آن در آثارشان بهره جستند. روشن است که برای فهم بهتر مفاهیم ابیات، آگاهی از مضامین علمی مورد توجه شاعران در دوره‌های گوناگون شعری اهمیت بسیار زیادی دارد. یکی از شاعران نام‌آشنای ادب فارسی حکیم، سنایی است که با آگاهی از دانش نجوم، آن را در خدمت اندیشه­های عرفانی قرار داد. وی از دانش آسمان و نجوم به شکل گسترده در اشعارش بهره جست و به دلیل گرایش­های عرفانی که داشت، گاهی از این دانش برای انتقال مفاهیم عرفانی سود برد. در این تحقیق ـ که به روش تحلیلی است ـ ضمن بررسی سیر پیدایش دانش نجوم و بازخورد آن در برخی از متون عرفانی، نشان داده‌شده است که سنایی در این دانش تبحر داشته و از آن در سرودن اشعارش در دیوان بهره برده ­است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sanai and the use of the court of heaven to express mystical thoughts in Divan

نویسندگان [English]

  • Ahmad Roostaei Shalmani 1
  • Ahmad Zakeri 2
1 Department of Persian Language and Literature, Karaj Branch, Islamic Azad University, Karaj, Iran
2 Department of Persian Language and Literature, Karaj Branch, Islamic Azad University, Karaj, Iran
چکیده [English]

After the acceptance of Islam and the existence of verses in which the kingdom of the heavens is mentioned, the attention of the heavenly court increased among the Iranians in a way that writers, poets, and mystics used it for thematic purposes and often used the sky and related themes in their works. It is clear that in order to better understand the meanings of the verses, it is very important to know the scientific themes of the poets in different poetic periods. One of the well-known poets of Persian literature is Hakim Sanaei, who, with the knowledge of astronomy, used it in the service of mystical ideas. He made extensive use of the knowledge of the sky and astronomy in his poems, and because of his mystical tendencies, he sometimes used this knowledge to convey mystical concepts. In this analytical research, while examining the emergence of astronomical knowledge and its feedback in some mystical texts, it has been shown that Sanai is proficient in this knowledge and has used it in composing his poems in Divan

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sanai
  • Mystical Thoughts
  • Astronomy
  • Divan
  1. کتاب‌شناسی

    1. قرآن مجید.
    2. اخوان الصفا (1405 ق)، رسائل، قم، مرکز نشر اعلام اسلامی.
    3. پورنامداریان، تقی (1390)، شرح و تأویل داستان های رمزی سهروردی، تهران، چاپ دوم انتشارات سخن، چاپ دوم.
    4. تهانوی، محمد علی بن علی (1984 م)، کشاف اصطلاحات الفنون، استانبول، دار قهرمان للنشر و التواریخ.
    5. جرجانی، سید اسماعیل (1355)، ذخیرۀ خوارزمشاهی، به اهتمام سعید سیرجانی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
    6. دگانی، مایر (1390)، نجوم به زبان ساده، ترجمۀ محمد رضا خواجه پور، موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتا شناسی، چاپ پنجم.
    7. سجادی، سید جعفر (1341)، فرهنگ علوم عقلی، تهران، کتابخانۀ ابن سینا.
    8. سنایی، ابومجد (1385)، دیوان اشعار، به اهتمام مدرس رضوی، تهران، انتشارات سنایی، چاپ پنجم.
    9. کاشانی، عزالدین محمود بن علی (1389)، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح جلال الدین همایی، انتشارات زوار، چاپ اول.
    10. کبری، شیخ نجم الدین (1390)، آداب الصوفیه و السایر الحایر، به اهتمام مسعود قاسمی، تهران، انتشارات طهوری، چاپ اول.
    11. ...........، ................... (1388)، نسیم جمال و دیباچۀ جلال، تصحیح فریش مایر، ترجمه و توضیح قاسم انصاری، تهران، انتشارات طهوری، چاپ اول.
    12. لاهیجی، شیخ محمد (1337)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، با مقدمۀ کیوان سمیعی، تهران، انتشارت محمودی.
    13. ماهیار، عباس (1388)، ثری تا ثریا، کرج، انتشارات جام گل، چاپ دوم.
    14. (1388)، مالک ملک سخن، تهران، انتشارات سخن، چاپ اول.
    15. (1379)، سیمای شیر یزدان در حدیقة الحقیقه، کرج، ناشر جام گل.
    16. مصاحب، غلامحسین و همکاران (1383)، دایرة المعارف اسلامی.
    17. مصفی، ابوالفضل (1388)، فرهنگ اصطلاحات نجومی، بیجا، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات پژوهشی، چاپ چهارم.
    18. معین، محمد (1384)، تحلیل هفت پیکر نظامی، تهران، نشر معین، چاپ اول.
    19. مولوی، جلال الدین (1384)، کلیات غزلیات شمس تبریزی، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، از دکتر اردوان بیاتی، چاپ سوم، تهران: انتشارات دوستان،
    20. ناصرخسرو (1357)، دیوان اشعار، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران، موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل.
    21. ورجاوند، پرویز (1366)، کاوش رصد خانۀ مراغه، تهران، امیرکبیر.
    22. هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1384)، کشف المحجوب تصیحح ژوکوفسکی با مقدمۀ قاسم انصاری، چاپ پنجم ، تهران: انتشارات طهوری.

    مقاله‌ها

    1. شهنوازی، بهناز (1398)، «عرفان اسلامی (ادیان و عرفان)» دورۀ 16، شمارۀ 61، صص103ـ124.
    2. صرفی، محمدرضا (1386)، «پژوهش‌های ادب عرفانی»، دورۀ 1، شمارۀ 2، صص 103-124.