تحلیل شیوه‌های اثرپذیری از حدیث در شعر نظامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.

5/jshd.2020.109672

چکیده

الفاظ و معانی احادیث به صورت­های گوناگون در زندگی مسلمانان، رفتار، گفتار و کردار آنان تأثیر داشته­است. یکی از بارزترین موارد این تأثیر سروده­های شاعران است. نظامی نیز یکی از شاعران بزرگی است که از علوم مختلف زمان خود بهره­مند بوده و مضامین عالی قرآن و حدیث به اشکال مختلف در آثار او راه یافته است. شعر او هم از نظر صورت و هم از نظر معنا در اوج هنر شعری است. نظامی برای تبیین مفاهیم دینی و اخلاقی مورد نظرش در اشعار خود به وفور از آیات و احادیث بهره گرفته است. در این پژوهش گونه‌های مختلف اثرپذیری از حدیث در شعر نظامی به شیوة توصیفی ـ تحلیلی بررسی شده است. از میان انواع مختلف شیوه­های اثرپذیری، اثرپذیری ساختاری ـ سبکی و اثرپذیری شیوه­ای در آثار نظامی دیده نمی‌شود و اثرپذیری واژگانی و الهامی-‌بنیادی بیشترین کاربرد را در اشعار او داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing Effectiveness from Hadith in Nezami’s Poems

نویسنده [English]

  • latifeh salamatbavil
Associate professor- Islamic Azad University- Tehran- Central Branch
چکیده [English]

    Hadith words and meanings have influenced lives, manners, speech and behaviors of the Muslims. One of the most noticeable of these effects is poets’ works. Nezami is considered as one of the most celebrated poets who has benefitted from the various sciences of his era and whose works have been influenced by the grand Quranic notions as well as Hadith in various ways. His poems are at the apex of poetic art in terms of both structure and meaningfulness. Nezami has made use of Quranic verses and hadith to convey his religious and moral perspectives. This study represents various effectiveness from hadith in Nezami’s poems with a descriptive-analytical approach. Amongst different types of effectiveness, structural-stylistic and methodical effectiveness are not seen in Nezami’s works. Nevertheless, lexical and inspirational-fundamental effectiveness are widely common in his poems.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nezami
  • Hadith
  • effectiveness types
  • criticism

کتابشناسی

1- قرآن کریم.
2- آلن، گراهام، (1380)، بینامتنیت، ترجمۀ پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
3- تمیمی امدی، عبدالواحد بن محمد، (1366)، تصنیف غررالحکم و دررالکلم، تصحیح مصطفی درایتی، قم: دفتر تبلیغات.
4- حلبی، علی­اصغر، (1383)، تأثیر قرآن وحدیث در ادبیات فارسی، تهران: اساطیر.
5- راستگو، سیّدمحمّد، (1376)، تجلّی قرآن و حدیث در شعر فارسی، تهران: سمت.
6- زنجانی، برات، (1374)، احوال و آثار و شرح مخزن‌الاسرار نظامی گنجوی، تهران: دانشگاه تهران.
7- سیّد رضی، محمّدبن حسین، (1379)، نهج‌البلاغه، ترجمۀ محمّد دشتی، قم: مشهور.
8- سیوطی، جلال‌الدین، (1373 ق)، الجامع الصغیر من احادیث البشیر النذیر، بیروت: دارالفکر.
9- شمیسا، سیروس، (1382)، کلیات سبک­شناسی، تهران: میترا.
10- صدوق، محمّدبن علی بن بابویه، (1362)، من لا یحضره الفقیه، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرّسین حوزۀ علمیه.
11- صفا، ذبیح‌الله، (1367)، تاریخ ادبیّات در ایران، تهران: فردوس.
12- طبرسی، ابوالفضل علی ابن حسن فضل، (1374)، مشکاةالانوار، ترجمۀ عزیزالله عطاردی، تهران: عطارد.
13- فروزانفر، محمّدحسن،(1393)، احادیث وقصص مثنوی، تهران: شرکت چاپ ونشر بین الملل.
14- فوکو، میشل، (1389)، دیرینه­شناسی دانش، ترجمۀ عبدالقادر سواری، تهران: گام نو.
15- قمی، شیخ عباس (محدث قمی)، (بی تا)، سفینه­البحار، تهران: سنایی.
16- ...............................، مفاتیح الجنان، با ترجمۀ فارسی محمّد باقر کمره­ای، کتابفروشی اسلامی، شماره23.
17- متّقی هندی، علاءالدین بن حسام، (1409 ق)، کنزالاعمال فی سنن­الاقوال و الافعال، بیروت: مؤسسة الرساله.
18- مجلسی، محمّدباقر، (1403 ق)، بحارالانوار، بیروت: مؤسسه الوفاء.
19- محمّدی ری­شهری، محمّد، (1379)، میزان‌الحکمه، ترجمۀ حمیدرضا شیخی، قم: موسسة فرهنگی دارالحدیث.
20- مکارم شیرازی، ناصر، (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
21- ملاصدرا، صدر الدین محمد بن ابراهیم، (1380)، تفسیر القران الکریم، قم: بیدار.
22- نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف، (1374)، اقبال نامه، تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: افکار.
23- ...............................، (1378)، خسرو و شیرین، تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: قطره.
24- ...............................، (1376)، شرف نامه، تصحیح وحید دستگردی، تهران: علمی.
25- ...............................، (1374)، لیلی و مجنون، تصحیح برات زنجانی، تهران: دانشگاه تهران.
26- ...............................، (1372)، مخزن­الاسرار، تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: قطره.
27- ...............................، (1374)، هفت­پیکر، تصحیح وحید دستگردی، تهران: علمی.